Hi,
zoals ik je in de vorige nieuwsbrief vertelde, was ik enkele dagen in Rome. Een citytrip. Maar ook een studiereis. Ik kwam over geïnspireerd terug.
Door de straten van Rome lopen, is zoals door een bibliotheek dwalen. Om elke hoek en op elk plein dient zich een verhaal aan. Zeker voor een kunstwetenschapper als ik.
In deze editie wil ik het hebben over de Renaissance. En neen, ik heb het niet over het album van Beyonce. Ik ging in Rome op zoek naar de geest van de Italiaanse renaissance. Ik hoor je denken: “dan ging je beter naar Firenze, Fredo.” Ja, dat kon ook. Maar Rome vertelt meer van de hoge en late renaissance. En bovendien, in Rome doorkruis je eeuwen. Je wordt overal met geschiedenis geconfronteerd. Je reist door de tijd.
Ik vind het heerlijk hoe je van de 1ste naar de 21ste eeuw springt. Zo moet je tickets kopen via een qr-code om het Pantheon binnen te komen. Let op het A4tje onder de code om de website uit te leggen. 😂
Op een pleintje iets verder waren enkele jongeren aan het voetballen. De onachtzaamheid waarop ze dat deden, tegen een kerk geleund, was opvallend. Ik vermoed dat ze de geschiedenis niet meer opmerken. Voor mij is Rome echter de ideale plek om long-term thinking te praktiseren.
In (minimum) 2 nieuwsbrieven onderzoek ik de renaissance: hoe deze periode ontstaan is, wat ze historisch betekent en wat we hieruit kunnen leren over vandaag. Oeps, dat zijn eigenlijk al 3 nieuwsbrieven. Bon, we zullen wel zien.
Tempietto van Bramante
Laten we beginnen bij dit mooie tempeltje van Bramante. In tegenstelling tot wat Google beloofde was dit Tempietto niet open toen ik er was. Het Tempietto di San Pietro in Montorio is een klein tempeltje dat Donato Bramante ontwierp. De bouw ervan begon in 1500. Toen het enkele jaren later klaar was, werd het perfect genoemd. Het gaf Bramante zelfvertrouwen om dezelfde ontwerp principes te gebruiken voor de St-Pietersbasiliek.
Dat het Tempietto niet open was toen ik er aan kwam, is eigenlijk een goede metafoor. De perfectie was onbereikbaar. Hebben wij vandaag nog zo een ideaalbeeld over schoonheid? Van achter het stalen hek kon ik wel deze foto trekken. Het interieur heb ik niet kunnen zien. Next time.
Naast de evidente schoonheid was dit gebouw perfect omwille van de verhoudingen die Bramante hanteerde. Hij baseerde zich helemaal op de voorschriften van Vitruvius. De romeinse architect Vitruvius had enkele decennia voor Christus - ja, voor het jaar 0 - een lijvig handboek over architectuur geschreven. Dit boek - architectura - werd in 1414 herontdekt en bevrijd uit een klooster in Zwitserland. Zo ging dat in die tijd.
De vinder, Poggio Bracciolini, heeft ook nog enkele andere invloedrijke teksten naar Italië terug gebracht. En daarmee daarmee hebben we een hoeksteen van de renaissance gevonden. Er wordt teruggegrepen naar teksten van oude Romeinse en Griekse geleerden. De herontdekking van teksten en kunstwerken uit de oudheid leidde bovendien niet enkel tot een hernieuwde interesse in de antieke cultuur maar ook tot nieuwe idealen van schoonheid, harmonie en waarheid. In die zin is renaissance vrij letterlijk een wedergeboorte, een re-birth van oude kennis en cultuur.
Er zijn natuurlijk nog andere elementen die deze periode kenmerken.
Internationale handel bracht producten en kennis van buitenaf naar Europa. Zo vonden veel geleerden uit het oude Byzantijnse rijk (dat viel in 1453) via ondermeer Venetië hun weg naar Italië.
Ook kenmerkend, de groei van steden en stadstaten zoals Firenze. Waar kunstenaars, geleerden en filosofen zich samenvoegen en elkaar inspireren. Vaak onder invloed en met de steun van rijke handelaars zoals de Medici.
De uitvinding van de drukpers in de 15e eeuw maakte het mogelijk om teksten snel en goedkoop te produceren, wat bijdroeg aan de verspreiding van kennis en ideeën. We augmented our brains.
Niet te vergeten. Ontdekkingsreizigers reisde de wereld rond, tekende een andere kaart en daarbij een andere kijk op de wereld. Spoiler alert: hij was rond.
Tenslotte groeide er ook een andere kijk op geloof. Luther besloot de bijbel te vertalen waardoor meer mensen de heilige tekst konden lezen en interpreteren. Ongeveer op hetzelfde moment kwam Copernicus tot het idee dat de aarde rond de zon draait en niet omgekeerd. Crazy idea, als je het mij vraagt.
Nu, wat betekent dit allemaal?
Europa werd wakker. Onze wereld brak open. Kennis werd bevrijd uit de handen van de kerk en de clerus. Dat klinkt bedreigend en gewelddadig, maar gebeurde voor een groot stuk met de hulp van kunstenaars die als het ware de advertisers van de nieuwe wereld werden.
Wakker worden betekent natuurlijk ook dat we cultureel aan het slapen waren. Hierin zit de suggestie dat de middeleeuwen de duisternis van de nacht voorstelde. Voor de duidelijkheid. Mensen in de middeleeuwen spraken niet over hun tijd als de middeleeuwen. Evenmin sprak men in de renaissance in die woorden over hun tijd. Die categorieën werden pas veel later aan deze periode gekleefd. Eind 19de eeuw om correct te zijn. Overigens, in de periode van de Italiaanse renaissance bestond het land Italië nog niet. Het land was verdeeld in autoritaire stadstaten.
Er zijn weliswaar teksten die getuigen dat men besefte in een bijzondere tijd te leven. Maar de gewone man had er waarschijnlijk weinig weet van. Bovendien beschrijft de renaissance eigenlijk een vrij lange periode, verspreid over drie eeuwen (van de 14de tot en met 16de eeuw). In tegenstelling tot een revolutie gaat het dus over een vrij trage verandering. Verandering die niet vertrekt vanuit geweld of verzet, maar vanuit nieuwsgierigheid.
En dat, mijn beste lezer, vind ik bijzonder aantrekkelijk. Hoe zouden we vandaag tot een nieuwe, bloeiende periode kunnen komen? Dat is dé vraag van deze nieuwsbrief naar de 22ste eeuwse renaissance. Een zoektocht die ook vertrekt vanuit nieuwsgierigheid en enthousiasme.
Volgende week zal ik verder gaan op wat we volgens mij kunnen leren van de renaissance, maar nu ben ik vooral benieuwd hoe jij dat ziet. Waarvan moeten wij ontwaken? Welke kennis kunnen we bevrijden? Welke voorouders kunnen we herontdekken?
In tussentijd kan je luisteren naar een nieuwe update van mijn Curated Weekly playlist. Deze week staat het eerste album van Tunng op repeat.
Heerlijk stuk, Fredo!