Hey,
deze week pik ik de draad op van Project 22. Je weet wel, mijn zoektocht naar de concepten van de 22ste eeuw. Het voelt vreemd om weg te kijken van het drama dat aan onze grenzen afspeelt, maar het is ook nodig. Want zoals Oliver Burkeman schrijft: The news ≠ your life.
Voordat ik in Hannah Arendt’s wereld duik, wil ik toch een link delen die ik deze week ontdekte, tijdens het doomscrollen over Oekraïne. Namelijk de mooie inaugural speech van Volodymyr Zelensky. Hierin deze gedachte:
“I don’t want my portraits to hang in your offices, because the president is not an icon or an idol. Hang pictures of your children there and look them in the eyes before every decision.”
Zelensky being a good ancestor here.
Kiev. Een researcher gebruikt boeken om zich te beschermen. 📷 Lev Shevenko
Arendt Actueel
Hoe langer de Oorlog in Oekraïne duurt, hoe meer ik het gevoel heb dat we terug in de 20ste eeuw zijn belandt. Een aanval op Chernobyl, really?
Dé filosoof die relevant is in deze context (oorlog, totalitaire regimes, verdraaide waarheden, aanval op vrijheid) is Hannah Arendt (1906 – 1975). Arendt is als het ware nog nooit zo relevant geweest als vandaag. En dat merk je ook in de vele media die over haar verschijnt.
Klara publiceerde vorige week een 4-delige reeks over Hannah Arendt: Liefde en Vrijheid. Voor als je iets dieper in haar werk wil duiken. De Philosophize This podcast maakte een goede episode over Hannah Arendt. In 30 minuten ben je mee. En niet zo lang geleden werd het Hannah Arendt Instituut opgericht met de bedoeling om onderzoek te doen naar de typische 20ste eeuwse concepten zoals burgerschap, vrijheid, diversiteit, stedelijkheid. Super boeiend. Op hun website vind je veel informatie, webinars, wetenschappelijk onderzoek, etc. Het zijn bovendien erg vriendelijke en interessante mensen.
Ik geef deze links mee omdat ik veel van het werk en de reden waarom Arendt zo relevant is vandaag, net niet zal behandelen. Ik kijk weg van de oorlog, de polarisatie of desinformatie omdat ik het moet doen (om gezond te blijven). Maar ook omdat ik de toestemming krijg van Hannah Arendt zelf. Arendt heeft in haar carrière afstand genomen van de holocaust terwijl ze er heel dicht op zat. Van dichtbij volgde ze in 1961 het proces van de nazi Adolf Eichmann, een van de architecten van holocaust. In haar verslag van dit proces - dat haar wereldberoemd maakte - nam deze Joodse filosofe afstand van de gruwel. Dat deed ze net om te kunnen begrijpen wat er echt gebeurd is. Het is in deze context dat ze tot de uitspraak de banaliteit van het kwaad komt. Een uitspraak dat haar niet in dank werd afgenomen door de Joodse gemeenschap…
Hannah Arendt schreef veel, ze praatte veel, ze stelde veel vragen… Waarom? Omdat ze wou begrijpen wat er aan de hand was in de wereld rondom haar. En daarbij hoort ook afstand nemen. Uitzoomen. Dat is wat ik vandaag ook een beetje wil doen. Uitzoomen van de actualiteit en inzoomen op een bijzonder aspect, een hoofdstuk uit het oeuvre van Hannah Arendt: de Vita Activa.
Amor Mundi
De Westerse filosofie heeft zich te veel opgesloten in bibliotheken en denksystemen, vond Hannah Arendt. Er is te weinig aandacht voor het echte leven. De filosofie is te veel denken - Vita Contemplativa. We moeten ons ook bekommeren over het doen, over de mens die actief is - Vita Activa.
Dat is de grondidee van haar boek: The Human Condition. In dat boek beschrijft ze 3 verschillende manieren van doen. Samen vormen ze de Vita Activa. Het zijn deze 3 vormen die ik met jou wil delen, want ze zeggen iets over hoe we met de 22ste eeuw kunnen omgaan.
Een eerste manier van actief zijn, is door arbeid. Daarmee beschrijft ze handelingen die we doen om te overleven. Deze handelingen zijn niet eigen aan de mens. Ook dieren doen aan arbeid. Het zoeken van voedsel bijvoorbeeld. Een landbouwer of een visser doet aan arbeid. We nemen arbeid vaak vanzelfsprekend. Enerzijds omdat we het elke dag doen (het is iets dat we de ene dag afronden en de andere weer opstarten). Maar ook omdat we in de moderne wereld vaak enkel geconfronteerd worden met het resultaat van de arbeid (etenswaren in een supermarkt).
Arendt noemt deze actievorm labor. Daarin hoor je ook “being in labor”. De vrouw die in arbeid gaat. Iets dat elke moeder gedaan heeft (respect trouwens) en we eigenlijk helemaal vanzelfsprekend vinden. Labor past volgens Hannah dan ook bij de natuur en de zorg. Ook zorgverleners doen aan arbeid. Er is als het ware geen resultaat van de arbeid naast het leven of de natuur zelf.
Een tweede vorm van doen noemt Arendt werken of work. In tegenstelling tot labor is work geen cyclische activiteit. Het is lineair. Een meubelmaker werkt aan een stuk tot het af is. Dan werkt hij af en begint opnieuw. Work is werelds, volgens Arendt. De werkende mens schept de wereld. Hij maakt producten. Denk aan een aannemer of een developer. We schenken veel (economische) waarde aan het resultaat van ons werk. Economisch geven we meer waarde aan de producten van werk (bv. apps of cosmetica) dan aan het resultaat van arbeid (bv voedsel of een gezond lichaam). Ik heb dat altijd raar gevonden.
Tenslotte beschrijft Harendt Arendt een derde manier van actief zijn: handelen. Dit noemt ze action. Waar work des wereld is en labor eerder iets natuurlijk, is handelen iets dat zich tussen mensen afspeelt. Handelen doe je samen met anderen. Actief zijn in relatie tot elkaar. Er gaat iets hoopvol uit deze analyse. Alle mensen kunnen handelen. En zouden dat ook moeten doen, volgens Hannah Arendt.
Want door te handelen kunnen we vrij zijn. En dat kunnen we zelf in de meeste barre omstandigheden. Zelfs in totalitaire regimes of in werkkampen zijn er manieren om vrijheid te vinden. Door je plaats in de context te onderzoeken, te bevragen, door te praten met elkaar. En door acties te stellen. Al zijn het kleine dingen. Zo vinden en beschermen we vrijheid.
Om het even terug te brengen naar de actualiteit. Vorige week sprak president Joe Biden met een groepje TikTokkers in het kader van de oorlog in Oekraïne. Natuurlijk zal de VS geen oorlog winnen of verliezen door influencers, maar toch is het relevant dat te doen. Want ook zij kunnen actief zijn, handelingen opzetten en zo voor meer vrijheid voor andere zorgen. “We recognize this is a critically important avenue in the way the American public is finding out about the latest,” said the White House director of digital strategy, Rob Flaherty, “so we wanted to make sure you had the latest information from an authoritative source.”
Je voelt direct hoe relevant Arendts werk vandaag is. Er zit niet enkel een grote liefde voor het leven in, Amor Mundi, het wijst ons ook op onze verantwoordelijkheid. Een politiek verantwoordelijkheid die ver buiten de politiek reikt. Een verantwoordelijk die we allemaal delen. Iedereen kan (en zou moeten) handelen. Iedereen activist. Olé.
Hannah Arendt beschrijft deze filosofie op een verhalende manier. En dat doet ze bewust. Want we zullen niet herinnerd worden door het voedsel dat we eten (labor), evenmin door de producten die we maken (work), maar door de handelingen die we stellen (action). Het is over deze handelingen dat we verhalen vertellen. Over deze acties gaan onze boeken, onze muziek … onze cultuur.
Als we allemaal meer actief zijn, meer liefde voor de wereld hebben, meer betrokkenheid tonen tot de maatschappij (burgerschap) en de toekomst, dan zal deze toekomst ook anders zijn. Een toekomst waarin waarde niet enkel wordt uitgedrukt in relatie tot de economie (work), maar ook in relatie tot de wereld en natuur (labor).
Ben jij klaar voor een Vita Activa?
Acts of kindness
Nog even - heel kort - iets over mijn vorige editie van deze nieuwsbrief: Be Kind. Ik kreeg verschillende reacties. En daarmee bedoel ik letterlijk verschillend. Dirk vond de editie maar “zo zo”. Not impressed. Bij Guido kwam hij wel goed binnen. “Je bijdrage zet me aan het denken” schreef hij “die little acts of kindness (zijn dat jouw woorden, of heeft iemand anders dat gezegd?)”
Om te achterhalen waar ik de acts of kindness eigenlijk vandaan haalde, ging ik te rade bij Wikipedia. And guess what, een week voor mijn Be Kind brief werd Random Acts of Kindness Day gevierd. Wat een toeval. De dag wordt georganiseerd door de Random Acts of Kindness Foundationo. Uhu. Dat bestaat. Je kan op hun website zowel terecht voor wetenschappelijke achtergrond of tekeningen, kalender en awards over Kindness. Nogal Amerikaans allemaal, maar wel sympathiek.
Tips, ideeën of feedback? Laat maar komen.
Er is ondertussen ook een Project 22 Slack groep. Zin om inspiratie te delen? Hit: reply.