Engagement en entertainment.
Op een festival dacht ik dit weekend verder over de link tussen kunst en klimaat. En over engagement en entertainment. Of hoe creatives hun stem kunnen gebruiken.
Hi,
De tijdsgeest vatten,
dat is deze nieuwsbrief.
De ideeën die onze denkwereld
(en dus onze wereld)
langzaam binnensluipen.
Ik schrijf in de ik-persoon
maar ik ben niet alleen.
Het is soms een moeilijke evenwichtsoefening:
wat is van mij
en wat is van ons allemaal (aan het worden)?
Dat is net het mooie aan ideeën.
De beste lijken ergens anders vandaan te komen,
ze vallen je te binnen.
Elk idee bevat het potentieel om van jou te worden.
En van de anderen met wie je ze deelt.
Deze nieuwsbrief versterkt ideeën,
stemmen en mogelijkheden.
Elke week opnieuw.
Zin om ideeën te delen
en ze van ons allemaal te maken?
Dit weekend ging ik feesten op een militair domein.
Nee, geen free party. Maar een officieel festival met een missie. Horst festival wil andere toekomsten voor de stad en gemeenschap onderzoeken. Dat doen ze door architectuur, beelden, kunst en muziek (lees: party) te combineren. De volledige naam is daarom Horst Arts & Music Festival.
Wie mijn nieuwsbrief al een tijd volgt, kan vermoeden dat ik veel voorpret had. Er komen enkele dingen samen op Horst die ik erg waardevol vind: alternatieve toekomstbeelden, de taal van kunst en de kracht van muziek. (Want ja, ik ben nog steeds een dj.)
Vorige week schreef ik over het belang van de kunsten in het licht van de klimaat-verandering en de polycrisis waarin we terechtgekomen zijn. Na de filosofische argumentatie wou ik deze week de biologische benadering onder de loep nemen. Wat doet muziek of kunst met onze hersenen? Wat zeggen de wetenschappen?
Ik kwam van een kale reis terug. Zoals vaak bij neurologisch onderzoek zijn de data op verschillende manieren te interpreteren. Volgens sommigen moeten we meer investeren in NeuroArts. Onze hersenen worden namelijk geprikkeld door de ervaring van kunst en muziek. Dat is waar, zegt de ander, maar er is geen duurzaam effect van muziek of kunst op ons brein. We worden er niet ‘beter’ van.
Wat de data er ook over zeggen, we voelen instinctief hoe belangrijk de effecten van muziek op ons zijn. We hebben vooral nog bitter weinig inzicht in hoe onze hersenen precies werken.
Het viel me daarbij nog eens op hoe wetenschappers weerstand hebben tegen emoties. Emoties zijn niet meetbaar. Meh. Die weerstand heeft de wetenschap gemeen met de filosofie. Sorry, de Westerse filosofie. Ook daar is er weinig bijval voor de emotie. Emotie is een obstakel van de ratio. Boehoe.
Het is een van de redenen waarom Plato, Kant of Adorno geen hoge dunk van muziek hebben. Muziek heeft volgens hen geen morele waarde. Muziek helpt niet om het goede van het kwade te onderscheiden. Meer nog, ze waarschuwen voor het effect van muziek. Muziek beroert de mens emotioneel, en dat kan storend zijn. Gevaarlijk zelfs.
Sorry, Kant en co.
Ik zie een rol voor de kunsten en muziek in de wereld van vandaag en morgen. Vorige week schreef ik al waarom: omdat ze een andere taal hanteert. Een taal die minder hard is en daardoor een verbindende kracht heeft. Horst is daar een interessante illustratie van. Een kunstinstallatie van Laure Prouvost toonde vorig jaar de binnenkant van een walvis. De installatie hing in één van de zalen waar de dj’s speelden. Je kon dansen in de buik van een walvis. Een groot zoogdier, aangespoeld aan land, met een maag vol plastic garbage. Als je de installatie na het feestweekend bezocht, werd je geconfronteerd me de afval die de festivalbezoekers lieten rondslingeren. Het kunstwerk suggereert tegelijkertijd genot en verderf.
Hierin schuilt de echte kracht van kunst en cultuur. Het omarmt de ambivalentie. We zijn niet enkel toeschouwers, maar ook betrokkenen. En dus zijn we verantwoordelijk.
Lang niet alle kunst of muziek is zo to-the-point. Het stoort me dat veel artistiek werk enkel naar zichzelf of naar de eigen scene refereert. Te vaak hebben kunstenaars weinig van doen met de wereld buiten zichzelf of het atelier. Hoeveel muziek ken jij die over klimaatopwarming gaat? Welke Vlaamse muzikant gebruikt zijn stem om het over de toekomst van de natuur te hebben?
En wanneer je als beeldend kunstenaar wel de confrontatie met de publieke ruimte of popcultuur opzoekt, durft het anderzijds wel eens in effect over te hellen. Dan krijg je een lichtfestival-gevoel. Plato zou lichtfestivals gruwelijk gevonden hebben.
Om maar te zeggen. Het werkt niet altijd.
Maar als het werkt...
Zo merkte ik gisteren deze installatie op. Op weg naar buiten stonden deze lichtbakken opgesteld. Daarop woorden die op de tongen van de bezoekers van het festival liggen. Termen die aandacht vragen. Maar de lichtbakken stonden er een beetje verloren bij. De bezoekers zaten er nonchalant tussen. Het kunstwerk werkt als een spiegel voor het festival. Het toont de spanning tussen engagement en entertainment.
Er gaat een grote kracht uit wanneer je als muzikant of kunstenaar de link tussen engagement en entertainment opzoekt. Het vraagt durft. Het geeft complexe situaties vleugels. Het helpt om tot een ander verhaal te komen.
En daarom ben ik blij dat zo een plek als Horst bestaat. Je merkt er dat er veel mensen zijn die naar dat andere verhaal op zoek zijn. En die - net als ik - dansen voor een nieuwe toekomst.
Reminds me of... de uitspraak van Walter Pater: "All art constantly aspires towards the condition of music" http://www.artandpopularculture.com/All_art_constantly_aspires_towards_the_condition_of_music
En het werk van Lydia Goehr over de filosofie van muziek https://en.wikipedia.org/wiki/Lydia_Goehr